Hendrik Wormser (1810-1887)


Hendrik Wormser werd op 10 februari 1810 te Amsterdam geboren als vierde kind van Georg Adam Wormser en Catharina Kortink. Hij trouwde op 27 juli 1836 te Amsterdam met Magdalena Arends, afkomstig uit Ommen. Na haar overlijden in 1854, trouwde hij op 30 november 1855 met zijn schoonzuster (een halfzuster van zijn eerste vrouw) Maria Arends. Hij overleed op 25 maart 1887 te Leiden.

Hendrik Wormser trad in 1835 bij de Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM) te Amsterdam in dienst als boekhouder. In datzelfde jaar werd hij boekhouder bij Thomas Ainsworth en J. P. Freijss, de agent van NHM op de Eversberg nabij Hellendoorn. De directie van de NHM gaf toestemming tot aankoop van woeste gronden ten westen van de Regge, die toebehoorden aan eigengeërfde boeren in de marke Noetsele en aan andere particulieren in de omgeving. Voorts werden in het gebouw van de agent en later in nieuwe gebouwen te Nijverdal onder andere katoenen stoffen in ontvangst genomen, gekeurd, verpakt en verzonden, veelal naar Nederlands Oost-Indië.

Toen hij zich in 1835 in Hellendoorn vestigde, behoorde Wormser tot de Hervormde Kerk, maar de prediking van de ds. Coninck Liefsting te Hellendoorn gaf hem geen voldoening. Hij besloot zich aan te sluiten bij de jonge Christelijk Afgescheiden Gemeente te Hellendoorn, waar ook de bewoners van de marke Noetsele konden kerken.

In deze kring kreeg Wormser al snel groot gezag en in 1838, op achtentwintigjarige leeftijd, werd hij gekozen tot ouderling. Aangezien de gemeente meestal niet in staat was een predikant te bekostigen, zou hij bijna veertig jaar lang voorganger zijn. Opmerkelijk is, dat de gemeente van Hellendoorn de eerste veertig jaar van haar bestaan geen (landelijke) Afgescheiden Kerk erkende en kerkvisitaties weigerde. Toen op grond daarvan de predikanten uit de naburige gemeenten weigerden hier de sacramenten te bedienen, werd aan de ouderling Wormser die taak opgedragen.

Reeds in 1844 vroegen Wormser en zijn vrienden het gemeentebestuur van Hellendoorn machtiging tot het stichten van een bijzondere school der eerste klasse. Het gemeentebestuur weigerde. Een tweede verzoek, waarschijnlijk opgesteld door Wormser zelf, had evenmin succes en ook een adres aan de koning (1846) bood geen uitkomst.

Omstreeks die tijd verlieten veel Afgescheidenen Nederland om in de Verenigde Staten van Noord-Amerika volkomen vrijheid van godsdienst en onderwijs te zoeken. Op 18 augustus 1847 volgden de Afgescheidenen van Hellendoorn dit voorbeeld. Het grootste deel der gemeente, tweeëntachtig zielen, trok onder leiding van ds. Seine Bolks naar Amerika en stichtte in de staat Michigan de nederzetting Overisel, in de eerste jaren Hellendoorn genoemd. De jeugdige leeftijd van zijn vele kinderen, de slechte gezondheid van zijn vrouw en zijn goede werkkring waren voor Hendrik Wormser voldoende redenen om zelf niet te emigreren. De overgeblevenen, vooral bestaande uit de Noetseler boeren, sloten zich weer aaneen tot een gemeente en Wormser werd wederom hun voorganger. Bijna onafgebroken tot 1878 heeft Wormser 's zondags in het Koersenkerkje gepreekt.

Uit het feit dat Wormser, vader van een gezin met dertien kinderen,, naast zijn betrekking als boekhouder bij het 'Agentschap', deze zware taak op zich nam en later ook nog tijd vond voor de werkzaamheden die het stichten en instandhouden van een school met zich mee brachten, blijkt dat hij een man van buitengewone werklust was, die in sterke mate zijn stempel drukte op zijn kerkelijke gemeente. Rond 1852 beleefde Nijverdal een grote bevolkingsuitbreiding. De invasie van een duizendtal nieuwe bewoners vervulde Wormser met grote zorg. Toen de weverij van de gebroeders G. & H. Salomonson te Nijverdal met verminderde werkuren ging draaien, werd er een verkondiging van Gods Woord ingesteld op dinsdagavond in een lokaal tegenover de woningen der fabrieksarbeiders. Deze bijeenkomsten werden 's winters matig bezocht. Beter ging het met een zondagsschool, opgericht in de onmiddellijke nabijheid van de 'Verdeling', de weverswijk.

In een brief uit 1863, gericht aan de secretaris van de landelijke Vereeniging voor Christelijk Nationaal Schoolonderwijs geeft Wormser een overzicht van zijn inspanning om te komen tot een dagschool. Dit schrijven maakte op de Vereeniging, die niet over één nacht ijs ging, een goede indruk. Zij beval de zaak aan in de hartelijke belangstelling van al haar leden. Mr. G. Groen van Prinsterer zegde een gift van duizend gulden toe.

Architect van de nieuwe school was B. Sleijster uit Alkmaar, een oude vriend van Wormser. In februari 1865 werd te Nijverdal tot aanbesteding overgegaan. Het karwei werd voor ƒ 5.095,— gegund aan Hendrik Meier uit Wierden. Conditie was dat het gebouw per 1 augustus 1865 moest worden opgeleverd. Door gebrek aan arbeidskrachten werd het 1866.

Op zondag 7 januari, 's middags om drie uur werd de school aan God opgedragen. Als onderwijzer was J. Stap uit Rotterdam aangetrokken, 's Maandagsmorgen konden de lessen beginnen met zestig leerlingen. Dit aantal beantwoordde niet geheel aan de verwachting. In december 1868 bezochten honderdnegenentwintig leerlingen de school en was het gevaar voorlopig geweken. De invloed van Hendrik en zijn zoon Johannes Wormser op de school was de eerste vijfentwintig jaar buitengewoon groot.

Na het overlijden in 1875 van de Agent van de NHM, Robert Campbell, die ook de functie van burgemeester van Hellendoorn vervulde, werd boekhouder Hendrik Wormser benoemd tot 'waarnemend agent'. In 1861 werkten er nog vierenvijftig personen bij dit agentschap, maar door een gewijzigde visie van de directie te Amsterdam in 1880 had het Agentschap alleen nog jute koffiezakken te keuren en te verzenden. Dit leidde, ondanks een voorstel in 1881 van Wormser om een beperkt etablissement te handhaven, ten slotte tot de opheffing op het eind van 1883.

Nadat hij de lopende zaken had afgewerkt, vertrok Hendrik Wormser rond 15 mei 1884 samen met zijn dochters Alida en Wilhelmina naar Leiden, waar hij een thuis vond bij zijn zoon Johannes. Daar overleed hij op 25 maart 1887 's morgens om half negen.

Auteur: G.B. Spijker
Uit: Overijsselse Biografieën
Geboren:   10-02-1810 Amsterdam
Overleden:   25-03-1887 Leiden
Vader:   Georg Adam Wormser
Moeder:   Catharina Kortink
Echtgeno(o)t(e):   Magdalena Arends (overl. 1854)
Tweede echtgeno(o)t(e):   Maria Arends (schoonzuster)
Publicaties:   Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage, Archief van de Nederlandsche Handel-Maatschappij A. van der Linde, Geschiedenis van de Gereformeerde kerk te dorp Hellendoorn, Hellendoorn 1968-1969, 2 delen A. Ponsteen, Honderd jaar Christelijk onderwijs te Nijverdal, Nijverdal 1965
Laatst bijgewerkt op:   30-04-2014