Betsy Hengeveld

Elisabeth H. Hengeveld (1884-1966)

Elisabeth Hendrika Hengeveld werd op 2 juli 1884 in Alkmaar geboren. Haar vader Martinus Johannes Hengeveld (gereformeerd) is daar veearts; haar grootvader was hoogleraar aan de Veeartsenijschool in Utrecht. Haar moeder Engelina Gerritsen (Ned. hervormd en later remonstrants) bleek erg vooruitstrevend, en een zus van Carel Victor Gerritsen, echgenoot van de arts Aletta Jacobs Haar oudere broer Gerardus werd later geoloog-scheikundige. Betsy groeide op in een hoogopgeleide en moderne omgeving.
In 1887 verhuisde het gezin naar Haarlem, waar vader als districtsarts is benoemd. Moeder Engelina is daar voorzitster van de afdeling van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht. Betsy ging naar de hbs in Haarlem en studeertde na enkele aanvullende examens vanaf 1903 geneeskunde aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. Ze verhuisde in 1908 naar deze stad. Op 12 mei 1910
studeerde ze af en een dag later stond in de Alkmaarsche Courant dat zij is 'bevorderd' tot arts.

Naar Zwolle

In 1910 solliciteerde Hengeveld (als volwassene niet-kerkelijk) naar het Sophia Ziekenhuis in Zwolle, maar werd niet aangenomen. Na enkele tijdelijke aanstellingen in Katwijk, Leeuwarden en Leiden vestigde ze zich in september 1913 in Zwolle. Ze is dan 29 jaar en begon een eigen praktijk als huis- en kinderarts aan de Koestraat 32. Waarom haar voorkeur naar deze provinciestad uitging, is niet bekend.
Ze werd in dat jaar ook benoemd als gemeentearts bij de Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdiensten (G.G. en G.D.). Ze werkte daar tot haar pensioen in 1949. In deze functie had zij diverse taken waaronder het behandelen van mensen die zelf hun medische kosten niet kunnen betalen, onder wie woonwagenbewoners.
Vanaf 1914 stond Hengeveld ingeschreven als lid van de Koninklijke Maatschappij voor Geneeskunst.
Ze woonde achtereenvolgens aan de Walstraat 14 (vanaf 1914 enkele jaren met haar moeder, inmiddels weduwe), later aan het Van Nahuysplein 9 en tot slot in de Koestraat 28, vlakbij haar praktijk.

Consultatiebureau

Hengeveld was een moderne huisarts en wilde vernieuwingen. Zo was in 1917 medeoprichter van de neutrale vereniging Het Groene Kruis voor wijkverpleging en zette ze een consultatiebureau voor moeder en kind in het Passantenhuis aan de Frieschewal 10 op. Het bureau gaf ook moederschapscursussen, o.a. over zindelijkheid en dat was hard nodig, blijkt uit een door haar ingezonden brief in 1921 in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant: ‘Wat is echter
onzindelijk? Hierover kunnen de meeningen zeer verschillen en dit is iets waarover juist geneeskundigen, verpleegsters, huisbezoeksters zich verbeelden te kunnen meespreken. [...] Het is échter te onsmakelijk om de bewijzen hiervan in de krant op te sommen,’ aldus de arts Hengeveld. 

Kraamvrouwenverpleging

In 1920 kreeg Hengeveld de leiding over een nieuwe en neutrale provinciale opleiding voor
wijkkraamvrouwenverpleging. Via het provinciale Groene Kruis zorgde ze ervoor dat er ook in de rest van Overijssel consultatiebureaus en wijkzorg werden opgezet. Dankzij haar inzet verminderde de zuigelingensterfte; in 1950 werd in Zwolle de 10.000ste baby ingeschreven.
Behalve met de zorg voor moeder en kind (zoals de meeste vrouwelijke artsen in die tijd) bemoeide Hengeveld zich met andere medische zaken. Ze zette in 1916 mede de Zwolse afdeling van het Rode Kruis op, was actief bij de tuberculosebestrijding zowel in de provincie als landelijk en heeft zitting in het bestuur van de Overijsselsche Vereeniging tot bestrijding der T.B.C. en in dat van de landelijke Nederlandsche Centrale Vereeniging tot Bestrijding der Tuberculoze..
In 1933 werd zij lid van de in 1933 opgerichte Vereniging van Nederlandse Vrouwelijke Artsen. Ze ageerde daar tijdens een vergadering op 30 november 1935 tegen de afspraken bij de 'Onderlinge Verzekering' voor artsen. Gehuwde vrouwelijke artsen konden zich namelijk niet verzekeren en ongehuwde moesten vijf jaar eerder dan mannelijke artsen uitstappen. Het eerste wordt aangepast, het laatste toen niet.
Tot na de Tweede Wereldoorlog oefende Hengeveld meer bestuursfuncties uit, zowel op het
medische als het maatschappelijke vlak. Bijvoorbeeld bij de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij voor Geneeskunst, de landelijke Vereeniging Tegen de Kwakzalverij, de Stichting voor Revalidatie in Overijssel (Strevo), de Nederlandse Bond voor Moederschapszorg en Kinderhygiëne, de Provinciale Commissie voor Kraamverpleging en de Stichting Huishoudelijke Voorlichting ten Plattelande.
In 1947 was Hengeveld de eerste voorzitter van de dat jaar opgerichte Zwolse afdeling van de
Vereniging voor Vrouwen met een Academische Opleiding. Verder was zij jaren lid van de
Soroptimistclub in Zwolle. Ook was ze betrokken bij een organisatie voor vakantiekolonies en dertig jaar bestuurslid bij de Openbare Leeszaal in Zwolle.
Na de Eerste Wereldoorlog, wanneer is niet precies bekend, heeft Hengeveld een bezoek gebracht aan Rusland en er een medisch congres bijgewoond. Ze bezocht er verscheidene sanatoria en andere inrichtingen op medisch gebied en bracht haar ervaringen in Zwolle in praktijk. Haar reis naar Rusland bleek later verdacht en daarom werd zij er weleens voor aangezien dat zij uiterst links, zelfs
wel communistisch georiënteerd was. Alhier [Zwolle} is echter nimmer gebleken, dat betrokkene lid'is geweest van een politieke partij’, zo staat in de aanvraag in 1961 voor een Koninklijke onderscheiding. Ze werd in 1962 benoemd als Ridder in de Orde van Oranje-Nassau, al wisten haar contacten niet zeker of zij dat wel op prijs zou stellen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog woonde Hengeveld al op de Koestraat 28.

Bekwaam en serieus

Hengeveld is bijna vijftig jaar arts in Zwolle geweest en in 1961 nog leidster van diverse
consultatiebureaus, ook buiten de stad. Voor de volksgezondheid in Zwolle en in de provincie heeft zij veel betekend. Haar werkzaamheden deed zij belangeloos en vaak betaalde zij zelf vaccins.
Bij haar pensionering in 1959 schrijft de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant: 'Men vond haar wel eens onvriendelijk, maar wie haar kende, waardeerde haar welbewust optreden. Zij kon zich laten gelden. Ze was een bekwaam, buitengewoon serieus arts en een goed mens.’ Ook voormalige patiënten zijn vol lof over haar verstandige adviezen. Na haar pensionering werkte Hengeveld door, totdat zij wegens hartklachten moet stoppen.
Elisabeth Hendrika Hengeveld overlijdt op 81-jarige leeftijd op 26 april 1966 in Zwolle en wordt drie dagen later gecremeerd in Dieren. In haar overlijdensadvertentie staan geen familieleden; zowel zij als haar broer bleven ongehuwd en kinderloos.
Op 22 maart 1978 is er een straat naar haar vernoemd in de 'doktersbuurt' bij het ziekenhuis Isala, de Dokter Hengeveldweg. Ook het plaatselijke Dr. Hengeveld College draagt de naam van deze eerste vrouwelijke arts in Zwolle.

Auteur: Lamberthe de Jong