H. B. Wo!bert werd geboren in 1894 te Enschede en het bleek reeds op jeugdige leeftijd dat hij een opmerkelijke aanleg had voor tekenen. Na de H.B.S.- periode liet hij zich inschrijven voor de kunstnijverheidsschool te Haarlem en vestigde zich na voltooiing van deze studie te Den Haag. Na ongeveer één jaar vertrok hij naar Frankrijk met minder dan fl. 400, - op zak, het avontuur tegemoet. In dat land maakte hij furore als schilder, tekenaar, mode-ontwerper en journalist. Parijs was zijn eerste werkplek en hij voorzag in zijn levensonderhoud door het ontwerpen en maken van gebatikte doeken, die zelfs over de gehele wereld werden geëxporteerd. Ook ontwierp hij decors voor toneel en revue's en daarbij ontwaakte zijn belangstelling voor deze vorm van kunst. De eerste literaire aspiraties waren het schrijven van toneelstukjes en een klein stukje in het Frans werd zelfs met sukses opgevoerd in de Parijse theaters. Na Parijs trok hij in het spoor van van Gogh naar het zuiden van Frankrijk en Italië, waar hij zich vier jaar lang vol hartstocht overgaf aan zijn grote liefde, de schilderkunst.

Via Parijs keerde H.B. Wolbert in 1930 weer terug naar Den Haag, waar hij tot het midden van de 2e Wereldoorlog woonde en werkte. Als journalist trok hij in opdracht van de A.N.W.B. door Nederland en Europa en schreef vele voortreffelijke cultuur-historische artikelen, die hij zelf van illustraties voorzag; hieronder ook het genoemde stuk over Weerselo.

In 1943 keerde hij terug naar zijn geboorteplaats Enschede en begon o.a. met het schrijven van zijn in de jaren vijftig uitgegeven roman 'Vedel in de Verte'. Een nu nog steeds boeiend boek met een verhaal, dat zich afspeelt in het Twenteland in de tijd van de Franse revolutie. Hier blijkt ook zijn grote kennis van de Twentse cultuur en historie: boerenstugheid, trots, geldzucht, liefdesverhoudingen, de Franse tijd en de aan lager wal geraakte adel komen in dit boek treffend tot uitdrukking. H.B. Wolbert volgde het culturele leven in Twente altijd van zeer nabij en had over de Twentenaren en hun culturele interesse een pessimistisch oordeel. Hij was van mening, dat de Twentenaren in cultureel-scheppend opzicht ernstig tekort schoten. De oorzaak lag volgens hem in de aard van de bewoners van deze streek, mensen die van nature hun scheppingsdrang op een geheel ander dan op het culturele gebied tot gelding brachten.

Tot zijn overlijden in 1976 te Enschede heeft H.B. Wolbert nog gewerkt aan zeer vele vormen van kunstuitingen, o.a. kunnen worden genoemd: vele schilderwerken, decors voor toneel en ballet, geschreven toneelstukken, korte verhalen, strips en zelfs was hij actief als medewerker voor de V.P.R.O. en de R.O.N.O., de voorloper van Radio Oost. Voor de goede orde, de voorouders van H.B. Wolbert waren waarschijnlijk afkomstig uit Duitsland, waarvan Herman Bernard de wortels achterhaalde, en niet verwant met de Wolbert -tak, afkonstig uit Lemselo, gem. DinkeIland.

Eerder gepubliceerd in: Oet de Boerschopn, nummer 100 (Winter 2006) / uitgave van de Vereniging Heemkunde oalde gemeente Weersel

 

Van dezelfde auteur voor de liefhebbers een iets uitgebreidere biografie van H.B. Wolbert geschreven in Twents dialect.

Op 21-12-1894 wördt in de gemeente Eansche geboorn: Herman Bernard Wolbert, öaldste zön van: Gijsbert Wolbert, den van beroep schilder en dreugisteriejhoalder was en van Tonia Geertruida Lutke Spelberg. Ne Nederlandse Hervormde Twentse familie dee in en roond Eansche woonn en wearkn. Roond 1900 woonn zee an de Haaksbergerweg. Zee wördn ansprökn met n daagsn naam Mensink, woarschienlik umdat veuroalders op t earve Mensink hebt woond. Roond 1800, toen de veuroalders van Herman tiedelik op t erve 't Wolbert' in Usselo hebt woont is vuur n Burgerlikn Staand, n naam Wolbert annörnn. Tot an n dag van vandaag too wördt de weanige oavergeblevn familieleedn nog ansprökn met Mensink, of better zegd, noakommelingn van Mensink Gijs. t Leavn van Herman Bernhard Wolbert zag der avontuurlik en onstumig oet. Nich t leavn van nen deursnee Nederlander, loat stoan nen Twentenaar.

As jong van 16 joar vertrök Herman, noadat hee dree joar de HBS in Eansche har doan, in oktober 1911 oet hoes en löat t Twentse laand vuur wat t was. t Was gebroekelik, dat de öaldste zön t spul van zien vader oaver zol nemn, mer Herman den as kleane jong al mooi kon teekn, löat schildersbedrief en dreugisteriej oaver an ziene breurs en schreef zich in bie de Kunstacademie in Haarlem. Noadat hee disse studie met good gevolg har ofslötn gung hee, noa eerst weer n good joar in hoes te hebn woond, in september 1916 noar Den Haag urn zich wieder in de beeldende kunst te verdeepn. Hee wördn wiezer maakt in t vak duur bekeande vakleu zoas beeldendkunstenaar LeBeau en schilder Konijnenburg. As ie t in oe hebt dan blief ie nich stief op n stool zitn, nee dan zeuk ie t avontuur op. Woar was in dee tied t mekka van de kunst?

Nich in Eansche, ok nich in Amsterdam of Den Haag, nee in Paries doar mos ie wedn urn as kunstenaar inspiratie op te doon, 'vakgenootn' te trefn en oe oet te leavn. Herman trök vanoet Den Haag noar de lechtstad, woar bie wieze van sprekn de kunst vuur t griepn lag. Met f 400,-- in n tuk gung hee op pad, met as motto: kiekn wat t wördt. n Echt vak kenn hee nich, Herman har anleg vuur teekn en schildern, hee was kunstenaar. Later blik, gezeen ziene ervaringn en prestaties in t Franse laand, zölfs n begaafd kunstenaar. Hee begeent biezunder genog as ontwearper van gebatikte deuk, ne techniek dee doar in de mode kwam. Ervaring har hee nich, mer t gung hem makkelik of. De Franse firma woar hee vuur wearkn exporteern zölfs n groot deel van ziene ontwöarpn wearkstuk oaver de hele weerld.

Van t een kwam t aander en noa ne studie an de Academie des Beaux Arts te hebn volgd, wördn Herman Wolbert mode-ontwerper. Hee kreeg van alle kaantn opdrachtn en wearkn o.a. vuur t Russische ballet en maakn decors vuur Casino de Paris. Ie könt wa zegn, nen Twentenaar wördn nen bekeandn en gerespecteerdn Pariesenaar. Duur t weark met ballet en revue's kreeg hee ok belangstelling vuur toneel en doar oet voort vleuind, ok vuur t literaire weark. t Resultoat was dat hee stukkes toneel gung schrievn en tot ziene verbazing of misschien vun hee t vanzölfspreknd, wördn een van disse stukkes spöld in t Pariese theater. Op n doer begun Herman zien avontuurlik blood luk te jökn, hee har de drokke stad wa zeen en beslöat, in t spoor van Vincent van Gogh, noar Zuud Frankriek en Italië te trekn urn zich veer joar laank oaver te gevn an ziene grootste leefde, t schildern.

Good weer, n prachtige landschop, n vriej leavn, wat wil ie nog meer. Van zien weark dat doar is maakt is vuur zowied bekeand niks oaver blevn. Woarschienlik is t op de stie woar t is maakt an de leu verkocht, dit urn nog wat inkomstn te hebn. Het is dus good möggelik dat in disse strek nog hier en doar an de muur wat wearkstuk hangt van Herman W olbert. In 1930 was hee weerum in Paries en nam zien weark weer op as decor-ontwerper. n Joar later har hee de leiding oaver n twintigtal leu dee t interieur mosn inrichtn van verscheidene paviljoens op de weerld-tentoonstelling in 1931. Al met al bleek toch wa dat hee wat in de mouw har, good 36 joar oald en al van alles metrnaakt. Oewe talentn broekn en succes hebn, mer Herman kon nich op ziene lauwern röstn, hee wol meer, wol experimenteern op alle gebiedn van de kunst.

In t zölfde joar kwam hee ok veurgood weerum noar Nederlaand en gung woonn in Den Haag. Duur t leavn in t boetnlaand en de kennismaking met völle aandere cultuurn kreeg hee belangstelling vuur de Europese historische cultuur in t algemeen. In opdracht van de ANWB reisn hee oaveral hen um stukkes te schrievn vuur de tiedschriftn dee de ANWB oetbrachtn. Wiej mot hier deankn an 'de Wandelaar' en 'Toeristenkampioen' . Alle verhalen wördn dudelik en met völ kennis van de strek en cultuur beschrevn. Natuurlik ontbrakn de mooie illustraties nich.

Ok mooie stukkes in t Twentse laand wördn beschrevn, op tekening vastlegd en publiceerd. An t lest van n oorlog koomp Herman weerom noar ziene geboorteplaats Eansche, woarschienlik umdat t hier in t Oostn better oet te holdn was as in Hollaand, mer ok was van betaansie de opdrachtn dee hee kreeg oet Twente um hier printontwerpn te maakn vuur n textiel. Thoes in eagn strek tot röst kömn noa völle joarn van intensief leavn, wördt hee roond zien vieftigste joar, confronteerd met strekcultuur en strekgeschiedenis. Altied nog vol inspiratie döt em besloetn hieroaver n book te schrievn. In ziene gedachtn spölt zich t idee of dat t nen roman mot wördn woar n deel van de Twentse geschiedenis en cultuur centraal steet. Ziene kennis en ervaring in de veurgoande joarn komt em doarbie good van pas. t Mot n verhaal wördn dat zich ofspölt in vuur Twente ne roerige tied, namelik roond 1800. Ne tied dee geschiedkunnig vuur Europa van betaansie is west.

Noa n paar joar koomp in 1947, tuske alle aandere drokte duur, t book met as titel 'VEDEL IN VERTE' op papier kloar. Herman drögt t op an zien moder T onia. De oetgevvers in t westn van t laand, woar t in eerste instantie an wördt bödn, zeet der gen brood in en roond 1950 stuurt Herman t mer in vuur ne literaire priesvroag. Tot ziene verbazing en ok walluk met ne lichte ironie, wint hee de eerste pries. Dit hoaldt in dat t in en bepearkte oplage zal wördn drukt en oetbracht. De recensies in de kraantn, ok de laandelijke, bint vol lof. Doar blift t bie. Leu dee t de meuite weerd vindt um disn roman, woarbie t Twentse leavn centraal steet, in de kast te hebn, koopt em en bie de meestn steet e doar nog as ne weerdevolle relekwie an vervlögn tiedn. Oaver de inhoald bint ze allemoal ounder n indruk. Tot an n dag van vandaag too könt de leu nog verteln woar toaver geet en wilt ze t rood ingebundn exemplaar met goaldn opdruk nich van de haand doon. De generaties van disse tied dee dit wearkstuk met ziene 446 bladziedn en biezundere illustraties nich kent en dee ne noaloatnschop hebt erfd, wet op ne oetzundering noa, der gen weg met. Stoffig, vergeld, muf roeknd,... ach op ne rommelmaarkt zal t altied nog wa n paar stuver opbrengn, vot der met.

Herman Wolbert wearkt noa disse erkenning röstig verdan, is wal wat weand. Hee volgt t culturele leavn in Twente op n voot en hef doar, gezeen ziene ervaring met aandere cultuurn, zoo ziene mening oaver. Hee is nich optimistisch oaver de gang van zaakn hoo n Twentenaar met zien cultureel erfgood umgeet en t in staand holdn doarvan. Dit ligt volgens em in de aard van n aurtchtooonn bewoner van disse strek, den zienn scheppingsdrang, ziene wearklust, eerder op nl aander as t cultureel gebied tot gelding brengt. As ik dit wieder oet de deuk mag doon, wil hee volgens mie doar met zegn: Weark doon dat nich zichtbaar wat opbrengt, woar ie nich van könt etn, is verleurn tied. Is dit luk ne materialistische gedachte? Niks is minder woar, want n Twentenaar was en is van hoes oet n sociaal denkend means, denk doarbie mer an het noaleavn van ziene noaberplichtn. Woarschienlik is disn leavensstiel ontstoan duurdat n Twentenaar in t verleedn zich altied mer mos woar maakn. Alleen duur hard wearkn kon hee zienn kop boavn water holdn. Hee har gen tied um oaver cultuur te prakkezeern, woarum zol hee ok.

De gedachtn van de leu van disse strek warn dan ok: cultuur, oalde gebroekn en wat doar zoal bie heurn mos vanzölfsprekknd goan, zoonich, dan was t kunstmoatig en har t gen zin. De Twentse taal, noaberplichtn, volksgebroekn, t löap toch wa, t gung toch good. 'Ik begriep nich woar as ie oe drok vuur maak' was ongeveer de gedachte van de leu hier. Tegnswoordig wördt dit nog wa eens zegt. Herman Wolbert zag dit aanders en höld zien hert vast. Hee har, as ie t now bekiekt nich helemoal ongeliek. Ok hef hee dit veur zichzölf rechtzet, duur kunst te leavem op niveau, te loatn zeen dat der meer is in disse weerld as alleen mer werkn, etn en sloapn.

Zounder weark zat hee nooit, opdrachtn kwamn van alle kaantn. An de haand opholdn har hee nen hekel en wol dan ok niks wetn van zg. contra-prestatieregelingn. Hee hef eens n moal zegt, dat as hee nich van zien weark kon leavn, hee aait nog as boernknecht ziene kost kon verdeenn. De grote leefde vuur cultuur, historie en literatuur brachtn Herman op n tekst wat neije dinge oet te prebeern. Bieveurbeeld t oetbeeldn van duur mekaar loopnde situaties in weur en muziek, woarbie umstebeurtn een van de aktiviteitn op de veurgroond kwam te stoan.

Herman Wolbert neumn dit sonografieën en dit was vuur dee tied heel biezunder in Nederlaand en nog nooit eerder opvoerd. Vuur de NCRV hef hee völle van disse sonografieën schrevn. Ondanks dat hee genne noot kon leazn har hee völ geveul vuur muziek. Bie ziene sonografieën gaf hee zölf an wat vuur muziek der bie heurn. Ok vuur de VPRO en de lokale radio, de RONO, was hee naa drok. Vuur disn lestn umroop gaf hee leazingn oaver kasteeIn, en oalde kloosters. Oundertuske har hee al weer n manuscript kloar lign vuur n volgend book en der wördn oaverlegd oaver t oetgevn der van. Jammer genog is t der nooit van kömn.

Nöast schrievn maakn hee ok völ schilderiejn, dee in de familie hier en doar nog an de muur hangt of bint verkocht an particuliern of antiquariaatn. t Is in t weenter van 1967/'68 dat Herman Wolbert, in n hearfst van zien leavn, met wat neijs noar boetn hen koomp. Duur em wördn in dee tied schrevn de 'Midwinterpsalm' , n kunstweark woar lang oaver wördt proat en dat duur völleu as heel biezunder en uniek is ervaarn. t Kearke op t Stift in Weersel, woar eens de Adellike Meagd ear domein hadn, was vuur em de bron van inspiratie. Al in 1939 schreef hee hieroaver in 'De Wandelaar' in n artikel dat as titel dröag: Winter in Weerselo.

Met name de Nachtpsalmtekstn dee in t Stiftskearke ten geheure wördn bracht, wekn bie em ne biezundere romantische, weemodige stemming op. De sfeer van de middeleeuwse tied, ne stie woar tuske de oalde Bentheimersteen en de eeknbeum de tied ne kleane doezend joar stil hef stoan. Adellike vrouwleu dee in de wintertied langs de veldn trökn en doar in de wiedte t sonore. klaagnde gehmd anheurn van den oaldn midweenterhoom. Herman kwam der nich van los en schreef hierveur n stuk dat wördn oetvoerd met metwerking van n orkest en veer solistn. De duustere tied van t joar met ziene weemodige heurns wördn oetdrukt in realistisch gedicht dat ne brugge Ier tuske de keark en de weerld. Alles har hee oetprebeerd, teekn, schildem, schrievn. mode-ontwerpn, decor-bouwn, tentoonstellingn inrichten, muziek. klankbeeldn en dans.

Alleen een ding schodn der volgens Herman nog an: wat zol t mooi wedn as t Beeld' wördn toovoogd an zien oeuvre. Hee zol geem zeen dat nen filmkunstenaar ziene ideeën zol broekn urn kunst op beeld vast te legn. t Is der nich meer van kömmn. Op 1 oktober 1976 stöarf hee rustig op de leaftïed van roem éénentachtig joar in ziene geboortestad Eansche.

Eerder gepubliceerd in: Literatuur-over-de-IJssel : proza en poëzie van Overijsselse schrijvers. Nijverdal, OBD, 1992.